Długość życia w parafii Konarzyny pod koniec XIX wieku

  

Struktura zgonów dzieci do 10. roku życia
w parafii Konarzyny w latach 1893–1900
\(objaśnienia: K – kobieta;
 M – mężczyzna,
N – na osi odciętych 
oznacza martwe porody)

     Regionalne czasopismo historyczne                                          Osorya

                           nr 3 (6) 2022

       osorya_6_2022.pdf (konarzyny.pl)

Dr Jan Stanisław Ceitel

Długość życia w parafii Konarzyny pod koniec XIX wieku.

Jak długo żyli mieszkańcy parafii Konarzyny dawniej? Czy poprzednie pokolenia różnią się pod tym względem od obecnego? Odpowiedzi na tak postawione pytania szukano w zapisach księgi zgonów z lat 1893–1900 parafii katolickiej Konarzyny (Liber mortuorum incipiens ab annum 1893). Informacje te dotyczą 29 miejscowości w układzie alfabetycznym według ówczesnego nazewnictwa (pojawiają się tam obok miejscowości Gross Kampin także Klein Kampin, które potraktowano łącznie): Abbau Gross Konarzyn, Binduga, Chotzenmühl, Dzięgiel (Dziengiel, Dziengel), Eichenfelde, Gemel, Gross Konarzyn, Grünchotzen, Jonken, Josefshof (Josephdorf), Kielpin, Kl. Kampin/Gr. Kampin, Klein Konarzyn, Klein Schwornigatz, Kokoszka, Mogil, Neugut, Neuhof, Neukrug, Niepszczołąg (Niepszczolong), Nierzostowo (Nierostowo), Parszczenica, Popielewo, Sampol, Schwornigatz, Sichts, Sluza, Zechlau, Zossnowo (Zossnow). Na podstawie podanych tam informacji określono, jaki był wiek osób opuszczających ziemski padół. Oparcie się na danych z kolejnych ośmiu lat daje tylko wgląd w zagadnienie i nie rozstrzyga ostatecznie tego problemu. Artykuł ma więc jedynie charakter sygnalny również z tego powodu, że dotyczy wyłącznie członków kościoła katolickiego. Analizę wieku osób umierających rozpatrywano z podziałem na płeć w następujących kategoriach pod względem wieku: porody martwe, zgony dzieci z podziałem na śmiertelność do 1. roku życia, a następnie w przedziałach 2-letnich do wieku 10 lat (>1–2, >2–4 itd.), a powyżej tego wieku w przedziałach pięcioletnich (>10–15, >15–20 itd.). Z analizy wykluczono informacje o śmierci osób spoza parafii. Stwierdzono w tym okresie 856 przypadków zgonów osób z terenu parafii, łącznie z dziećmi, które zmarły w trakcie porodu (51). Przeciętnie rocznie notowano śmierć 107 osób, przy niezbyt dużej zmienności bowiem wahał się ten wskaźnik od 95 (1895 r.) do 133 (1893 r.) osób. W zgonach tych mieściła się zarówno śmierć w trakcie porodu, jak i po urodzeniu – od niemowlęctwa aż do wieku starczego (100 lat). W tym samym okresie zarejestrowano w księdze parafialnej 1785 chrztów, więc ich liczba przekraczała nieco ponad dwukrotnie liczbę zgonów. Śmiertelność całkowita w całym okresie w stosunku do liczby dzieci ochrzczonych, czyli urodzeń żywych wynosiła 47,96%. Jeśli wyłączymy z tego zbioru porody martwe, ta wynosi 45,1%. Obliczony jako średnia ważona przeciętny czas życia ówczesnych mieszkańców parafii Konarzyny, gdzie wagą jest liczba zgonów w przedziałach wieku, był bardzo niski i wynosił niespełna 22 lub nieco ponad 22 lat, w zależności od wielkości przedziału klas wieku. Jeśli z obliczeń usuniemy porody martwe, to średni czas życia wynosi nieco ponad 23 lata. Tak krótka długość życia wynika z tego, że największą śmiertelność stwierdzono do 5. roku życia. Jeśli pominiemy jednak śmiertelność w tym okresie, przeciętna długość życia ulega wydłużeniu do ok. 47 lat. Jednak dopiera analiza struktury zgonów informuje bardziej precyzyjnie o śmiertelności w poszczególnych przedziałach wieku. W badanym okresie stwierdzono 51 martwych porodów, tj. średnio ok. 6,4 rocznie, co stanowi ok. 5,96% wszystkich zgonów w tym czasie. Brak tu w zasadzie zróżnicowania ze względu na płeć. Jak już wspomniano wyżej, we wszystkich przypadkach zgonów przeważał udział dzieci. Znaczna część małych dzieci nie dożywała pierwszego roku. W analizowanym okresie odsetek ten wynosił 33,29% wszystkich zgonów i oznaczał, że średnio dotyczył ok. 36 dzieci (między 26 a 44 zgony) rocznie. Wyraźnie większy (o ok. 10%) jest w tej grupie odsetek dzieci płci męskiej. Do osiągnięcia pierwszego roku życia umierało ok. 16% wszystkich żywo urodzonych (ochrzczonych). Jak wynika z księgi zgonów, jest to czas liczony zarówno w dniach, tygodniach jak i miesiącach. Śmiertelność w okresie dzieciństwa, czyli powyżej 1. do 15. roku życia jest nieco niższa i zmniejsza się z wiekiem. W analizowanym okresie do wieku 15 lat umierało średnio ok. 27,5 dzieci, co stanowi 25,7% wszystkich zgonów. Daje to średnio ok. 2 zgony rocznie. Powyżej pierwszego roku życia zauważa się także pewną nadreprezentatywność zgonów dzieci płci żeńskiej. Śmiertelność między 1. a 15. rokiem życia obniżała o ok. 12,32% przyrost w stosunku do wszystkich dzieci urodzonych w latach 1893–1900. Powodem przedwczesnych śmierci były choroby, które współcześnie nie mają większego znaczenia ze względu na stosowane szczepienia. Jakie to choroby? Wymienię tylko niektóre, najczęściej pojawiające się w zapisach: szkarlatyna, odra, krztusiec (koklusz), grypa oraz niedookreślony termin podawany przy zgonach – słabość (słabowitość). Rozpatrując zagadnienie w okresach pięcioletnich, sprawa przedstawia się następująco: do skończenia 5. roku życia umierało ok. 27,4% dzieci, a śmiertelność w tym przedziale wieku była odpowiedzialna za ponad 60% notowanych zgonów (61,12%). Średnio do 5. roku życia umierało rocznie nieco ponad 12 dzieci. W następnym pięcioleciu życia (>6 do10 roku) umierało w badanym okresie średnio ok. siedmioro dzieci (6,62 – tj. 1,32 osoby rocznie), a więc 6,19% wszystkich zgonów. W okresie powyżej 11. do skończenia 15. roku życia umierało w ciągu analizowanych 8 lat ok. 2 dzieci (1,75 – ok. 0,35 osoby rocznie), a udział tych zgonów we wszystkich wynosił 1,64%. Śmiertelność do skończenia 15 roku życia osiąga więc prawie 31,15% wszystkich urodzonych, a udział tych zgonów we wszystkich przypadkach śmierci aż ok. 65%. Powyżej 15. do 55. roku życia umieralność stabilizuje się na poziomie średnio między jednym a nieco ponad dwa zgony w pięcioleciu (średnia roczna ok. 0,38). Występuje tu wyraźna nadreprezentatywność zgonów kobiet w stosunku do zgonów mężczyzn. Jest to zapewne związane z funkcjami reprodukcyjnymi, a więc zagrożeniami wynikającymi z ciąży i porodu. Udział zgonów w tym okresie wynosi ok. 14,14% wszystkich zarejestrowanych. Śmiertelność w tym okresie obniża wielkość przyrostu związanego z narodzinami dzieci o ok. 6,8%. Po tym okresie następuje wyraźny wzrost liczby zgonów i trwa on do wieku 80 lat. Średnia roczna liczba zgonów powyżej wieku między 55. a 80. rokiem życia waha się w tym czasie około jednego (0,75). Jednocześnie zachowane są tu proporcje płci 1:1. W tym 25-letnim okresie mieści się 17,52% wszystkich zgonów. Śmiertelność w tym okresie obniża wielkość przyrostu naturalnego o 8,40%. Wieku ponad 80 lat dożywało niewiele osób, a więc i liczba zgonów jest tu znacznie niższa. Stanowią one 3,4% wszystkich zgonów, a śmiertelność w tym okresie obniża wielkość przyrostu naturalnego o 1,62%. Maksymalny czas życia XIX-wiecznych mieszkańców parafii Konarzyny nie odbiegał zasadniczo od współczesnego. To, co wyraźnie odróżnia, to bardzo wysoka śmiertelność wśród noworodków oraz we wczesnym dzieciństwie. Zgony do początku okresu dojrzewania obniżają przyrost o ponad 30%, a udział ich w ogólnej umieralności wynosi ok. 65%. Średnio nieco większa była śmiertelność mężczyzn (50,7%) niż kobiet, co szczególnie jest zauważalne do drugiego roku życia. Przeciętne wartości są znacznie niższe, niż te, które znajdziemy w różnych źródłach i są zbliżone bardziej do wartości z XVIII niż XIX w. 

Wprowadził Krzysztof Tyborski

ktyborski@wp.pl

Struktura wszystkich zgonów w okresach 5-letnich w parafii Konarzyny w latach 1893–1900 (objaśnienia: K – kobieta; M – mężczyzna)