Imiona nadawane na chrzcie świętym w parafii katolickiej Konarzyny w okresie 200 lat – między rokiem 1731 a 1930. Cz. I

Dr Jan Stanisław Ceitel

Imiona nadawane na chrzcie świętym w parafii katolickiej Konarzyny w okresie 200 lat – między rokiem 1731 a 1930 Część I – wprowadzenie do całości i analiza do 1770 roku

Osorya nr 2 (9) 2023 dostępna pod linkiem

Osorya-2-9-2023.pdf (konarzyny.pl)

Czytasz tę historię dzięki Stowarzyszeniu Historycznemu "Osorya", które można wesprzeć, przekazując 1,5% podatku lub darowiznę. KRS 0000829823. Nr naszego konta: Stowarzyszenie Historyczne „Osorya” 78 9321 0001 0023 9019 2000 0010.

Motto: Każdy człowiek ma imię, które nadał mu Bóg i nadali mu ojciec i matka […] jego wrogowie […], które nadała mu jego miłość […] i jego śmierć. [Zelda Schneurson Mishkovsky, poetka izraelska, cytat za Małgorzatą Kordowicz 2023

Imię – osobista nazwa nadawana osobie przez grupę, do której należy wraz ewentualnym drugim i następnymi imionami oraz z nazwiskiem, czasem i imieniem odojcowskim, a rzadziej przydomkiem, stanowi u większości podstawowe określenie danej osoby y (pl.m.wikipedia.org/Wiki/Imię - stan na 6.03.2022). Imię jest więc ważniejsze od nazwiska, bowiem nadaje osobie cechy indywidualne i jest odbiciem kultury. Że nie jest to mój sąd oryginalny, zdałem sobie sprawę, czytając wywiad Katarzyny Kubisiowskiej z Sabiną Jakubowską w „Tygodniku Powszechnym” [nr 30 (3811) z 24 lipca 2022]. Jakubowska wypowiada w tym wywiadzie takie zdanie Kiedy zaczęłam pisać doktorat, po głowie kołatała mi myśl, że imiona są zwierciadłem kultury. Jakież było moje rozczarowanie, kiedy się okazało, że tę myśl sformułował już profesor Tadeusz Milewski, a przed nim Felix Solmsen! Innymi słowy znalazłem się w dobrym towarzystwie. Imiona miały (czy nadal mają?) silny rys magiczny – współcześnie często utracony, ze względu na używanie imion obcojęzycznych, często bez zrozumienia ich znaczenia semantycznego, imion pochodzących od zdrobnień, czy nawet postaci z filmów i seriali, imion z obcych kręgów kulturowych. Te wpływy istniały także wcześniej i związane były głównie z chrystianizacją i migracjami. Wybór imienia związany był, i często nadal jest, z imionami: przodków (dziadków, rodziców, innych krewnych); osób sławnych, możnych; osób, którym coś zawdzięczamy; z imionami rodziców chrzestnych; świętych – wyliczankę tę można kontynuować i ustawić ją w dowolnej kolejności. Najczęściej nadawano (przyjmowano) jedno imię. W naszym obszarze kulturowym wiele imion nadawano kiedyś najczęściej potomkom klas wyższych (arystokracji, szlachty). Dowodem niech będą dwa miejscowe przykłady chrztów potomków możnego rodu Tuchołków herbu Korzbok z lat 1743 i 1744. W pierwszym córce Piotra i Ludwiki Tuchołków nadano w kaplicy gemelskiej imiona Agnes Barbara Apolonia, a w drugim, który odbył się w Konarzynach, córce tych samych rodziców imiona Justina Casilda Catharina. Z czasem (w trakcie XVIII w. i później) zwyczaj ten zaczął występować także w innych grupach społecznych. Wielość imion związana jest ze zwyczajami i tradycją poszczególnych kultur. Mnogością imion cechują się głównie kultury iberyjskie i iberoamerykańskie. Współcześnie w Polsce dopuszcza się nadanie w USC tylko dwóch imion (prawo o aktach stanu cywilnego… art. 590). Imiona we wszystkich kulturach były i są nadal nadawane w trakcie jakichś obrzędów. Są to mniej lub bardziej uroczyste rodowe lub publiczne obrzędy nadawania imienia (chrzest, postrzyżyny). W naszej kulturze takim uroczystym obrzędem jest najczęściej chrzest, czyli przyjęcie dziecka do wspólnoty wiernych połączone z nadaniem mu imienia. Współcześnie nadaje się imię (imiona) także w urzędzie stanu cywilnego w formie czysto administracyjnej jak i uroczystej. Dla chrześcijan ważniejsza jest jednak uroczysta forma nadania imienia na chrzcie świętym. Informację o chrzcie i nadaniu imienia zapisywano (i zapisuje się) w księgach kościelnych, a później także w dokumentach urzędu stanu cywilnego. Podaję tu przykład zapisu nadania imienia w trakcie chrztu w parafii konarzyńskiej w lipcu 1747 r.: Ego Johannes Stobinski Parochus Konarzynensis baptizavi Infantem natum 29 cure ex laboriosis Petro & Marianna Rozkow L.C. cui impositum est nomen Laurentius. Patrini fuerunt Franciskus Krut & Marianna Haufkowa ambo de Sompolna. [Ja Jan Stobinski Proboszcz konarzyński ochrzciłem dziecię (noworodka) urodzone 19. bieżącego (miesiąca) z pracowitych Piotra i Marianny Rozkow prawowitych małżonków imieniem Wawrzyniec. Rodzicami chrzestnymi byli Franciszek Krut i Marianna Haufkowa oboje z Sompolna (Sąpolna)]. Imię w zasadzie bywa trwałe, zmiany u chrześcijan katolików związane są najczęściej z obrzędem objęcia nowej funkcji w kościele (papieża, biskupa), złożenia ślubów zakonnych czy przyjęcia dodatkowego imienia przy swoistej formie inicjacji, jaką jest np. bierzmowanie. Współczesnie istnieje także prawna możliwość zmiany imienia. Najcześciej imiona używane w życiu codziennym są zgodne z nadanymi oficjalnie, a przy tym używa się zazwyczaj jednego. Przedstawione w niniejszym opracowaniu wyniki analiz imion chrzcielnych oparto na zapisach z parafii katolickiej Konarzyny w obecnym powiecie chojnickim i obejmują one okres 200 lat, tj. między 1731 a 1930 r. Nie oznacza to jednak, że zapisy dotyczą tylko katolików, bowiem w XVIII i XIX w. chrzczono tu także luteran (ewangelików). Podstawą ustalania imion były informacje zawarte w księgach chrztów tej parafii w analizowanych okresach (patrz wykaz źródeł). Odczyty z księgi chrztów parafii Konarzyny porównywano z indeksami podanymi przez Polskie Towarzystwo Genealogiczne (PTG), a sporządzonymi przez Jana Kontka (genetyka. genealodzy…pl/index.php ...) w takim zakresie, w jakim pokrywają się one z rozpatrywanym okresem. Ze względu na obszerność źrodłowego materiału wyjściowego ograniczono się do ośmiu wybranych dziesięcioleci z tego okresu. Analizowane dziesięciolecia zapisów chrzcielnych wybrano co 30 lat z następujących siedmiu okresów: 1731–1740, 1761–1770, 1791–1800, 1821–1830, 1851–1860, 1881–1890 i 1911–1920 oraz jako wyjątek kolejne dziesięciolecie w okresie międzywojennym z lat 1921–1930. Informacja o liczbie używanych imion oparta jest na pierwszym imieniu nadanym (zapisanym) w akcie chrztu, czyli głównym, jeśli użyto ich więcej. Notowano też wszystkie kombinacje imion mnogich – tu tak w zestawieniu było istotne imię pierwsze w zapisie. Imiona podajemy w wersji zapisu w kościelnych księgach chrzcielnych, nawet jeśli jest on obarczony błędem ortograficznym (poza bardzo oczywistymi pomyłkami). Jeśli występowało więcej wersji zapisów tego samego imienia jako główną podaje się stosowaną najczęściej, a w nawiasie pozostałe formy, np.: dla okresu 1851–1860 dominującym zapisem imienia Jan była forma niemiecka Johann, ale występował też zlatenizowany zapis Johannes oraz polski Jan [przykład zapisu: Johann (Johannes, Jan)]. Imiona rozpatrywano odrębnie dla każdej płci. W artykule imion podzielono na trzy grupy – pierwsza o udziale powyżej 3% (od ok. 10 do kilkudziesięciu lub stu kilkudziesięciu), druga powyżej 1 do 3% (od kilku do kilkunastu) i trzecia poniżej 1% (od pojedyncze go przypadku do ok. 10) w rozpatrywanym dziesięcioleciu. Przy czym liczba imion w poszczególnych dziesięcioleciach była w grupach różna, zależna od liczby chrztów w dziesięcioleciu. Przy opisie imion złożonych podajemy dla danych XVIII-wiecznych wszystkie rzeczywiste przykłady złożeń lub zapis imienia pierwszego z dalszymi występującymi z nim w złożeniach, jeśli z imieniem pierwszym występowało więcej imion dalszych. Później, ze względu na przewagę imion złożonych nad pojedynczymi oraz troskę o czytelność tekstu podajemy tylko ich liczbę i udział oraz wybrane przykłady najliczniej występujących kombinacji pierwszego imienia z dalszymi. Zamieszczamy tylko te powiązania z imionami pierwszymi, które obejmują złożenia z co najmniej dziesięcioma imionami dalszymi (np. z okresu lat 1791–1800: Joannes – Adamus, Andreas, David, Deogratus, Felix, Georgius, Gottlieb, Josephus, Jacobus, Michael). Zapis powyższy należy czytać w taki sposób, iż mamy tu do czynienia z następującymi złożeniami: Johannes Adamus, Johannes Andreas, Johannes David, Johannes Deogratus, Johannes Felix, Johannes Georgius, Johannes Gottlieb, Johannes Josephus, Johannes Jacobus, Johannes Michael. Ze względu na powstałą „litanię” imion mamy nadal obawy dotyczące czytelności tekstu. Prosimy więc Czytelników o wyrozumiałość, uzasadniając, że bez tej listy cały tekst nie miałby sensu. Tylko dla pierwszego badanego okresu (1731–1740) podajemy w nawiasie kwadratowym obok łacińskiej wersji imienia jej wersję polską. Łącznie analizie poddano w tych ośmiu dziesięcioleciach 8763 zapisy – 4292 chrztów dzieci płci żeńskiej i 4471 chrztów dzieci płci męskiej. W okresie, który analizujemy, należały do parafii różne miejscowości. Zmieniały się nie tylko terytorialne granice parafii, ale także przynależność państwowa. Do 1772 r. teren parafii należał do Rzeczypospolitej szlacheckiej, od tego okresu do 1920 r. do Królestwa Prus, a później Cesarstwa Niemieckiego (od 1871), a od 1920 r. do II Rzeczypospolitej Polskiej. Analiza ma dać odpowiedź na następujące pytania: o liczbę stosowanych imion żeńskich i męskich, o modne (najczęściej stosowane) imiona w poszczególnych okresach i ich liczbę, o częstość stosowania imion mnogich (podwójnych, potrójnych, a nawet poczwórnych) oraz o wpływ przynależności państwowej na stosowane imiona i formę ich zapisu. W części I analizujemy imiona używane w parafii do 1770 r., czyli do czasu tuż przed pierwszym rozbiorem Rzeczypospolitej. Okres ten obejmuje dwa poniższe dziesięciolecia. Dziesięciolecie między 1731 a 1740 rokiem Dziesięciolecie to występuje między 265. a 274. rokiem ponownej przynależności parafii Konarzyny Wielkie (od 1736 r. Konarzyny) do Rzeczypospolitej. W czasie tym stwierdzono 471 zapisów chrzcielnych z użyciem 26 imion żeńskich i 41 męskich. Przeważały nieznacznie zapisy dzieci płci męskiej (227 – 51,80%). Przy nadawaniu imion wyraźnie dominowały te przypadki, gdzie nadawano tylko jedno imię (96,18%). Podwójne imiona – częstsze były u dziewczynek (4,85%) niż u chłopców (2,87%) – wystąpiły nielicznie (średnio 3,82%). Wśród imion żeńskich najczęściej występowało 10 imion: Marianna – 22,47%, Catharina [Katarzyna] – 15,86%, Anna – 9,69%, Eva – 8,81%, Agnes [Agnieszka] – 5,73%. Hedvigis [Jadwiga] – 4,40%, Magdalena – 3,96%, Sophia [Zofia] – 3,96%, Barbara – 3,52%, Constantia [Konstancja] – 3,52%. Ich udział we wszystkich chrztach dziewczynek wynosił 81,92%. Następne 7 imion o udziale powyżej 1 do 3% to: Elisabeth [Elżbieta], Agatha [Agata], Helena, Margarita [Małgorzata], Dorothea [Dorota], Christina [Krystyna], Susanna [Zuzanna], o udziale 11,90% wszystkich chrztów w tej grupie. Poniżej 1% udziału miało 8 imion, takich jak: Anastasia [Anastazja], Apolonia, Gertruda, Teressia [Teresa], Brigida, Cecylia, Eleonora, Louisa [Luiza] – łącznie 6,18%. Podwójne imiona żeńskie tworzyły takie zestawienia: Anna – Catharina, Marianna; Elisabett (Elisabeth) – Sophia, Marianna; Marianna – Elisabeth; Louisa – Ludovica. Pośród 41 imion męskich dominowały: Mathias [Maciej] – 10,24%, następnie Joannes [Jan] – 8,20%, Jacobus [Jakub] – 6,57%), Martinus [Marcin] – 6,57%, Albertus [Albert] – 6,15%, Mattheaeus [Mateusz] i Laurentius [Wawrzyniec] po 5,73%, Michael [Michał] – 4,92%, Josephus [Józef] – 4,51%, Paulus [Paweł] – 4,10%. Te dziesięć imion męskich obejmowało 62,72% wszystkich chrztów chłopców w tym dziesięcioleciu. Udział od 1% do 3% miało 13 takich imiona jak: Franciscus [Franciszek], Thomas [Tomasz], Simon [Szymon], Andreas [Andrzej], Petrus [Piotr], Bartholomaeus [Bartłomiej], Christianus [Chrystian, Krystian], Lucas [Łukasz], Balthasarius [Baltazar], Casimirus [Kazimierz], Stephanus [Stefan], Nicolas [Mikołaj], Stanislaus [Stanisław] i obejmowały one 28,68%. Poniżej 1% udziału miało w tym dziesięcioleciu 17 (8,60%) następujących imion męskich: Antoniusz, Christophorus [Krzysztof], Constantinus [Konstanty], David, Estremus, Fridericus [Fryderyk], Gasparus [Kasper], Georgius [Grzegorz], Godefridus, Hermann, Hertmannus, Ignatius [Ignacy], Ludovicus [Ludwik], Philips [Filip], Sebastianus [Sebastian], Sventoslaus [Świętosław], Valentinus [Walenty]. Podwójne imiona dla chłopców to: Albertus – Josephus; Christian – Fridericus; Johannes (Joannes) – Ermannus, Jacobus oraz Jacobus – Laurentius. Dziesięciolecie między 1761 a 1770 rokiem W drugim analizowanym dziesięcioleciu, kończącym przynależność tego terenu do korony polskiej, użyto podczas chrztów 32. imion żeńskich i 37 imion męskich. Stwierdzono tu 626 zapisy odnoszące się do mieszkańców parafii, z niewielką przewagą urodzin chłopców (51,60%) nad dziewczynkami. Większy był już udział imion podwójnych, a nawet potrójnych (średnio 7,99%). U dziewczynek udział ten wynosił 10,89% (imiona wyłącznie podwójne), a u chłopców 5,26% (także potrójne). Na 303 chrzty w tym dziesięcioleciu najczęściej nadawano dziewczynkom 6 imion: Marianna – 24,75%, Catharina – 17,82%, Anna – 10,56%, Eva – 8,91%, Magdalena – 5,94% oraz Constantia – 4,29%. Łącznie imiona te to 72,27% wszystkich chrztów w tej grupie. Następne 8 imion o udziale 1 do 3% stanowi 18,48% wszystkich i są to: Agnes, Barbara, Hedvigis, Dorothea, Rosalia, Margaretha, Teressia i Agatha. Osiemnaście pozostałych imion żeńskich stosowano rzadko, bowiem łącznie to 9,25% wszystkich chrztów, a udział poszczególnych imion wynosi poniżej 1% (maksymalnie trzykrotnie w dziesięcioleciu). Były to następujące imiona, wg malejącego udziału: Elisabeth, Marcianna (Martianna), Margaritha, Joanna, Regina, Sophia, Susanna, Apolonia, Brigitta, Christina, Clara, Gertrudis, Helena, Justina, Louisia, Salomea, Scholastica i Victoria. Użyto w tym okresie 22. kombinacji podwójnych imion żeńskich z 11. imionami pierwszymi. Oto one: Anna – Catharina, Christina, Dorothea, Elizabeth, Ludovica, Louisia, Marianna, Sophia; Barbara – Anna; Catharina – Constantia; Clara – Susanna; Dorothea – Ester, Elisabeth; Eva – Eufrosina; Justina – Brigitta; Marianna – Elisabet, Ester, Regina, Salomea; Rosalia – Eufrosina; Scholastica – Teressia; Victoria – Francisca. Podczas 323. chrztów chłopców najczęściej używano 13. następujących imion męskich: Joannes (Johannes) – 9,29%, Mathias – 7,74%, Michael – 6,81%, Jacobus – 6,19%, Josephus – 5,88%, Adalbertus – 5,57%, Martinus – 5,57%, Andreas – 4,95%, Christophorus – 4,33%, Laurentius – 4,33%, Casimirus – 4,02%, Franciscus – 4,02% oraz Simon – 3,40%. Obejmują one 72,1% wszystkich imion męskich nadanych w tym dziesięcioleciu. Kolejnych 11 imion męskich użyto przy 21,7% chrztów i są to: Paulus, Antonius, Matthaeus, Petrus, Bartholomaeus, Adamus, Thomas, Lucas, Stanislaus, Ertman oraz Stephanus (udział od 1 do 3%). Ostatnich 13 imion męskich używano bardzo rzadko (6,2% chrztów) i należą do nich takie jak: Ignatius, Blasius, Christianus, Godefridus, Nicolaus, Valentinus, Augustinus, Balthazar, Carolus, Gasparus, Georgius, Sylvester, Theophulis (alias Gottlieb). Podwójne i potrójne imiona męskie (17) nadane na chrzcie w tym okresie to: Adamus – Joanne Thomas, Andreas – Corsinus Blasius, Ignatius; Antonius – Paulus; Carolus – Laurentius; Franciscus – Aloisius; Ertman – Michael; Georgius – Theophilus; Johannes (Joannes) – Andreas, Jacobus, Nepomucenus, Theophilius; Josephus – Jacobus; Michael – Laurentius, Franciscus Simon; Petrus – Paulus. Mamy tu więc 16 imion złożonych z 11 imionami pierwszymi. 

Źródła i cytowaną literaturę podamy na końcu całości, w ostatniej części artykułu.